Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗ ΦΥΣΗ

                                - ὈΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ-

 

                                              Παράδεισος

Σύμφωνα μὲ τὴ Βίβλο, ὁ Θεὸς χάρισε στὸν ἄνθρωπο τὸν Παράδεισο γιὰ τόπο κατοικίας καὶ τρόπο ζωῆς του. Στὸν Παράδεισο ὁ ἄνθρωπος ζεῖ ἁρμονικὰ σὲ μιὰ κοινωνία ἀγάπης μὲ τὸν συνάνθρωπό του, τὸ Θεὸ καὶ τὴ φύση. Ἐργάζεται εὐτυχισμένος γιὰ τὴν προστασία τοῦ Παραδείσου ὡς τρόπου ζωῆς καὶ ἀντλεῖ καρποὺς ἀπὸ αὐτόν. Κι᾿ εἶναι τόσοι πολλοὶ οἱ καρποὶ στὸν Παράδεισο ποὺ δὲν πρόκειται νὰ τελειώσουν ποτέ. Ἡ ἔννοια τῆς ἔλλειψης δὲν ὑπάρχει στὸν Παράδεισο. Ὅλα φτάνουν καὶ περισσεύουν. Ποτὲ ὁ ἄνθρωπος δὲν βρέθηκε στὴν ἀνάγκη νὰ ὑπερβεῖ τὰ ὅρια ποὺ τοῦ ἔδωσε ὁ Θεός, τὴ μιὰ καὶ μοναδικὴ ἐντολή, νὰ μὴ φάει δηλαδὴ ἀπὸ τὸν ἀπαγορευμένο καρπό.

Ἁμαρτία

Κι᾿ ὅμως, ὁ ἄνθρωπος τὸ κάνει αὐτὸ ἀπὸ ἀπληστία. Ὑπερβαίνει τὰ ὅρια, καὶ παραβαίνει τὴν ἐντολή, ὄχι ἀπὸ πραγματικὴ ἀνάγκη, ἀλλὰ ἀπὸ ἐγωισμὸ καὶ ματαιοδοξία. Ἐνῷ ὁ Θεὸς τοῦ χαρίζει ἁπλόχερα μὲ τὸ παραπάνω ὅτι χρειάζεται γιὰ νὰ ζήσει εὐτυχισμένος, ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι ἱκανοποιημένος, ἀλλὰ θέλει περισσότερα. Τρώγει, λοιπόν, τὸν ἀπαγορευμένο καρπό. Ὁ Θεὸς τὸν εἶχε προειδοποιήσει ὅτι ἂν φάει τὸν ἀπαγορευμένο καρπό, θὰ χάσει τὸν Παράδεισο. Καὶ πράγματι τὸν χάνει.

Γῆ

Ἡ Ἁγία Γραφή μας ἐξηγεῖ συμβολικά, μὲ ἁπλότητα καὶ γλαφυρότητα τὴ ζωὴ καὶ τὴ συμπεριφορὰ τοῦ ἀνθρώπου στὴ γῆ: Ὁ Θεὸς χάρισε στὸν ἄνθρωπο τὴ Γῆ, γιὰ τόπο κατοικίας του. Στὴ Γῆ ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ βρεῖ ὅλα τὰ ἀπαραίτητα γιὰ μία εὐτυχισμένη ζωή. Μὲ τόσο κόπο, ὅσο χρειάζεται γιὰ μία ὑγιεινὴ γυμναστικὴ μπορεῖ νὰ ἀποκτήσει ὅτι ἐπιθυμεῖ. Κι᾿ εἶναι τόσοι οἱ θησαυροὶ τῆς Γῆς, ποὺ δὲν πρόκειται νὰ τελειώσουν ποτέ. Ἡ ἔννοια τῆς ἔλλειψης δὲν ὑπάρχει. Ὅλα φτάνουν καὶ περισσεύουν. Ποτὲ ὁ ἄνθρωπος δὲ βρέθηκε στὴν ἀνάγκη νὰ ὑπερβεῖ τὰ ὅρια ποὺ τοῦ ἔδωσε ὁ Θεός, τὴ μιὰ καὶ μοναδικὴ ἐντολή. Νὰ μὴν πλουτίσει περισσότερο, ἀπὸ ὅσο χρειάζεται γιὰ νὰ ἱκανοποιεῖ τὶς πραγματικές του ἀνάγκες..

Σχέση Ἐκκλησίας - φύσης

Ἡ Λατρευτικὴ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, δίνει στὴ φύση τὴν καλύτερη θέση ποὺ θὰ μποροῦσε, χρησιμοποιώντας γιὰ τὴ Θεία Κοινωνία, τὸ κρασὶ καὶ τὸ ψωμί, δυὸ καθημερινῆς χρήσης ὑλικὰ ποὺ παράγονται ἀπὸ τὴ φύση καὶ τὸν εὐλογημένο κόπο τοῦ ἀγρότη, τοῦ κατ᾿ ἐξοχὴν ἀνθρώπου τοῦ λαοῦ, ποὺ συνυπάρχει καὶ συνδημιουργεῖ μὲ τὴ φύση. Μετατρέπει μυστηριωδῶς, κατὰ τὴ Θεία Λειτουργία, τὸ κρασὶ καὶ τὸ ψωμὶ σὲ Σῶμα καὶ Αἷμα τοῦ Κυρίου. Ἔτσι ἡ Ἐκκλησία, δίνει τὸ στίγμα τῆς σχέσης της μὲ τὴ φύση.

Ἐξουσία, ἀλλὰ καὶ ὑποχρέωση

Ὡς Κορωνίδα τῆς Δημιουργίας, ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἐξουσία πάνω στὴ φύση. Μιὰ ἐξουσία ὅμως ποὺ χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν πατρικὴ προστατευτικὴ διάθεση. Τὴ διάθεση τοῦ καλοῦ βασιλιὰ ποὺ γνοιάζεται γιὰ τὴν εὐημερία τοῦ λαοῦ του, καὶ φροντίζει νὰ τὸν προστατέψει ἀπὸ κάθε ἐχθρό. Ὁ Θεὸς εἶχε προειδοποιήσει τὸν ἄνθρωπο ὅτι ἂν φάει τὸν ἀπαγορευμένο καρπό, θὰ χάσει τὸν Παράδεισο. Καὶ πράγματι τὸν χάνει. Ὁ ἄνθρωπος δὲν φέρθηκε στὴ φύση σὰν καλὸς βασιλιάς, ἀλλὰ σὰν ἐκμεταλλευτὴς κατακτητής. Ἔτσι φτάσαμε στὸ σημεῖο σήμερα νὰ χάνουμε τὴ φύση.

Κανιβαλισμός

Ἡ δυναστευτικὴ διάθεση τοῦ ἀνθρώπου δὲ σταματᾷ στὴ φύση, ἀλλὰ ἐξελίσσεται σὲ κανιβαλισμό. Ἄνθρωποι καταδυναστεύουν συνανθρώπους τους μὲ ποικίλους τρόπους, μὲ σκοπὸ νὰ ἀποκτήσουν περισσότερα ἀγαθὰ ἀπὸ ὅσα πραγματικὰ χρειάζονται. Κυβερνήσεις καταπιέζουν τοὺς λαούς τους, ἐργοδότες τοὺς ὑπαλλήλους τους, πλούσιοί τους λιγότερο πλούσιους καὶ τοὺς φτωχούς, ἀκόμα καὶ φτωχοί τους φτωχότερους. Καὶ φυσικὰ τὸ πρόβλημα τῆς κατακτήσεως λαῶν ἀπὸ τὶς στρατιωτικὲς δυνάμεις ἄλλων λαῶν, ξεκινᾷ κι᾿ αὐτὸ ἀπὸ τὴν ἴδια πηγή. Τὴ δυναστευτικὴ διάθεση τοῦ ἀνθρώπου ἀπέναντι στὸ κοινωνικὸ καὶ φυσικὸ περιβάλλον, ἡ ὁποία ὀφείλεται στὴν ἀπληστία καὶ τὴ ματαιοδοξία.

Ὀρθοδοξία καὶ Δύση

Ἡ ἀνατολικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀπορρίπτει ἀσυζητητὶ τὴν ἄποψη ὅτι ὁ Θεὸς ἔδωσε στὸν ἄνθρωπο ἀπεριόριστη ἐξουσία πάνω στὴ φύση. Τὰ Δυτικοευρωπαϊκὰ δόγματα, ἐνστερνίζονται αὐτὴ τὴν ἄποψη. Ἂν ὄχι ἐπίσημα, τουλάχιστον στὴ νοοτροπία καὶ στὸν τρόπο συμπεριφορᾶς τους, εἶναι ὁλοφάνερη ἡ πίστη ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀπεριόριστα δικαιώματα πάνω στὴ φύση. Σήμερα, ὅλοι ἀναγνωρίζουν ὅτι ὁ «πολιτισμὸς» ποὺ κυριαρχεῖ σ᾿ ὅλο τὸν πλανήτη, ὁ δυτικοευρωπαϊκός, χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν οἰκολογικὴ κρίση. Γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία, κάθε δυναστευτικὸ φέρσιμο ἀπέναντι σ᾿ ὁποιοδήποτε δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, ἄνθρωπο, ζῷο, φυτό, ἢ ὁποιοδήποτε ἄλλο στοιχεῖο τῆς φύσης, ἀποτελεῖ προσβολὴ κατὰ τοῦ Δημιουργοῦ. Κάθε ἐνέργεια ποὺ συντελεῖ στὴ διατάραξη τῆς κοινωνικῆς ἢ τῆς οἰκολογικῆς ἰσορροπίας, εἶναι σοβαρότατη ἁμαρτία, καὶ χρειάζεται μετάνοια.

Βυζαντινὴ εἰκονογραφία

Στὴν εἰκονογραφία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ἀπεικονίζεται ἡ φύση ἁρμονικὰ σχηματοποιημένη μὲ τὸν ἄνθρωπο. Τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἄνθρωπος ὡς κορωνίδα τῆς δημιουργίας προβάλλεται πάντοτε στὸ προσκήνιο ἐνῷ ἡ ὑπόλοιπη φύση τοποθετεῖται ὡς περίγυρος, φανερώνει τὴν κυριαρχία τοῦ ἀνθρώπου σ᾿ αὐτὴν ἀλλὰ καὶ τὴν εὐθύνη του γιὰ μία ἁρμονικὴ συνύπαρξη μαζί της. Γιὰ τὴ δημιουργία τοῦ καλλιτεχνικοῦ συμπλέγματος ἀνθρώπου - φύσης ὅπως ὑπάρχει στὴ βυζαντινὴ ἁγιογραφία, δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἀρκέσει οὔτε τὸ μεγαλύτερο ζωγραφικὸ ταλέντο ποὺ ὑπῆρξε ποτὲ στὸν κόσμο. Οἱ θεμελιωτὲς τῆς βυζαντινῆς τέχνης εἶχαν πάνω ἀπ᾿ ὅλα βιώσει προσωπικὰ τὴν κοινωνικὴ καὶ τὴν οἰκολογικὴ ἰσορροπία, ἐφαρμόζοντας οἱ ἴδιοι στὴ ζωή τους τὴν ὀλιγάρκεια, τὴ νηστεία, τὸ σεβασμὸ πρὸς τὸ συνάνθρωπο καὶ τὴ φύση. Ἀπέκτησαν μία ἐσωτερικὴ καλλιέργεια ἡ ὁποία ἐκφράστηκε καλλιτεχνικὰ μέσα ἀπὸ τὰ ἔργα τους, παρουσιάζοντας σ᾿ αὐτὰ τὴν ἀποκατάσταση τῆς ἀληθινῆς τάξεως στὴ διαταραγμένη ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ἁμαρτία Δημιουργία τοῦ Θεοῦ.

Παρεξήγηση καὶ πλάνη

Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος, ἀντιλαμβανόμενος τὸ οἰκολογικὸ ἀδιέξοδο τῆς ἐποχῆς μας, ἀνησυχεῖ καὶ κινητοποιεῖται γιὰ τὴν ἀντιμετώπισή του. Καὶ ἐφ᾿ ὅσον τὸ πρόβλημα ἔχει τὶς ρίζες του ὅπως εἴπαμε στὸν δυτικοευρωπαϊκὸ πολιτισμό, ὁ ὁποῖος ἐκφράστηκε κυρίως μέσῳ τοῦ Ῥωμαιοκαθολικισμοῦ καὶ τοῦ Προτεσταντισμοῦ, ὅπως εἶναι φυσικὸ ὑπάρχει μία τάση ἀντίδρασης ἐναντίον τῆς ἐκκλησίας ἀπὸ τοὺς ἀνὰ τὸν κόσμο περιβαλλοντιστές. Τὸ τραγικὸ γιὰ μᾶς τοὺς Ὀρθόδοξους, εἶναι ὅτι οἱ λέξεις «Ἐκκλησία» καὶ «Χριστιανισμός» ἔχουν ἑδραιωθεῖ στὴ συνείδηση τῆς πλειοψηφίας τῶν ἀνθρώπων τοῦ πλανήτη, μὲ τὴ δυτικοευρωπαϊκὴ ἔννοια, περιθωριοποιώντας τὴν Ὀρθοδοξία. Καὶ τὸ θλιβερὸ σ᾿ αὐτὴ τὴν περίπτωση εἶναι ἡ δική μας συμπεριφορὰ καὶ τρόπος ζωῆς, ποὺ συχνὰ εἶναι τόσο ἐπηρεασμένα ἀπὸ τὰ ἀντίστοιχα Δυτικοευρωπαϊκά, ποὺ ὁ ἀντικειμενικὸς παρατηρητὴς καταλήγει στὸ συμπέρασμα ὅτι δὲν ὑπάρχει καμιὰ οὐσιαστικὴ διαφορά. Ἐμεῖς, λοιπὸν οἱ Ὀρθόδοξοι, τόσο ὁ λαὸς ὅσο καὶ ὁ κλῆρος, ἔχουμε μεγάλο μερίδιο εὐθύνης γιὰ τὴν ἀντιεκκλησιαστικὴ χροιὰ ποὺ παρατηρεῖται λίγο ἢ πολὺ στὴ νοοτροπία τῶν περιβαλλοντιστῶν ἀνὰ τὸν κόσμο. Αὐτὴ ἡ ἀντιεκκλησιαστικὴ – ἀντιχριστιανικὴ χροιά, δὲν εἶναι καὶ πολὺ ἐμφανής, γιατί δὲν χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἐπιθετικότητα. Ἂν ἦταν ἔτσι δὲν θὰ ἦταν καὶ τόσο ἐπικίνδυνη. Ἐκφράζεται διὰ τῆς προσφυγῆς σὲ ἄλλες θρησκεῖες, κυρίως προερχόμενες ἀπὸ τὴν ἄπω ἀνατολή. Οἱ θρησκεῖες τῆς ἄπω ἀνατολῆς χαρακτηρίζονται ἀπὸ ἔντονη φυσιολατρία. Γι᾿ αὐτὸ πολλοὶ περιβαλλοντιστὲς καταφεύγουν σ᾿ αὐτές. Πρόκειται ὅμως γιὰ πλάνη. Σ᾿ αὐτὲς τὶς θρησκεῖες δὲν ὑπάρχει διάκριση μεταξὺ δημιουργήματος καὶ δημιουργοῦ. Ὁ Θεὸς ταυτίζεται μὲ τὴ φύση, καὶ κατ᾿ ἐπέκταση μὲ τὸν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος ἐπίσης ταυτίζεται μὲ τὴ φύση, καὶ κατ᾿ ἐπέκταση μὲ τὸ Θεό. Ἔτσι ἰσοπεδώνονται τὰ πρόσωπα καὶ ἡ διαφορετικότητά τους καὶ ἀφανίζεται ἡ ἔννοια τῆς σχέσης μεταξύ τους. Εἶναι τὸ ἄλλο ἄκρο τῆς Δυτικοευρωπαϊκῆς νοοτροπίας. Ἐνῷ στὴν Ὀρθοδοξία ὑπάρχει διαφορετικότητα, προσωπικότητα καὶ σχέση ἀγάπης καὶ σεβασμοῦ.

Διεθνεῖς σχέσεις καὶ ἐπιστροφή

Ἂς μὴν ἐπαναπαυόμαστε, λοιπὸν μὲ τὶς καλὲς σχέσεις ποὺ ἔχουμε μὲ τοὺς Οἰκολόγους ἄλλων λαῶν. Σωστὸ καὶ Ὀρθόδοξο εἶναι νὰ ἔχουμε ἀνοικτὴ τὴν καρδιά μας καὶ νὰ σχετιζόμαστε καὶ νὰ συνεργαζόμαστε μὲ ὅλους τοὺς ἄλλους λαούς. Αὐτὴ ὅμως ἡ σχέση μας, τότε μόνον θὰ εἶναι ἀκίνδυνη, ἀγαστὴ καὶ παραγωγική, ὅταν βιώνουμε στὴν καθημερινή μας ζωὴ καὶ στὴ νοοτροπία μας ἀνόθευτα καὶ ἀκέραια τὴν Ὀρθόδοξη παράδοση, ποὺ εἶναι ὁ μόνος δρόμος ἐπιστροφῆς στὸν παράδεισο, δηλαδὴ στὴν ἀρχέτυπη, φυσικὴ κατάσταση ἀνθρώπου καὶ περιβάλλοντος.