ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ

 Τό μυστήριο της Τριάδος

Οί χριστιανοί πιστεύομε στόν Τριαδικό Θεό τόν Πατέρα, τόν Υιό καί τό Άγιο Πνεύμα. Ή Αγία Τριάς δέν είναι τρεις θεοί, άλλά ένας Θεός σέ τρεις Υποστάσεις, δηλαδή τρεις αυτοτελείς προσωπικές υπάρξεις. Αύτη είναι ή μονα¬δική περίπτωση, κατά τήν οποία 1=3 καί 3=1. Αυτό, πού θά ήταν παράλογο γιά τά μαθηματικά καί τή λογική, α¬ποτελεί τόν ακρογωνιαίο λίθο τής πίστεως. Ό χριστιανός γίνεται κοινωνός τοϋ μυστηρίου τής Αγίας Τριάδος όχι μέσω τής λογικής γνώσης, άλλά μέσω τής μετανοίας, δηλαδή τής ολοκληρωτικής μεταβολής καί άνακαινίσεως τοϋ νοϋ, τής καρδιάς, τών αισθήσεων καί ολόκληρης τής υπάρξεως μας (ή λέξη μετάνοια σημαίνει ακριβώς τή «μεταβολή τοϋ νοϋ»). Είναι αδύνατον νά γίνει κανείς κοινωνός τής Αγίας Τριάδος, έάν ό νους δέν διαυγασθεί καί δέν μεταμορφωθεί.

Ή διδασκαλία περί τής Αγίας Τριάδος δέν είναι επινόηση τών θεολόγων είναι ή έκ Θεού άποκεκαλυμμένη αλήθεια. Κατά. τή Βάπτιση τοϋ Ίησοΰ Χριστού, ό Θεός μέ διαύγεια παρουσιάζει τόν Εαυτό Του ως Ενότητα έν τρι-σίν Προσώποις: «Όταν βαφτίστηκαν όλοι, βαφτίστηκε και ό Ίησοϋς καί τήν ώρα πού προσευχόταν, άνοιξε ό ουρανός καί κατέβηκε σ'Αύτόν τό 'Άγιο Πνεϋμα μέ ορατή μορφή σάν περιστέρι. Τότε ήρθε μιά φωνή άπό τόν ουρανό πού έλεγε: "Έσύ είσαι ό αγαπημένος Μου Υίός, Έσύ είσαι ό Εκλεκτός Μου"» (Λουκ. 3:21-22). Ή φωνή τοϋ Πατρός ακούγεται άπό τούς ουρανούς, ό Υιός στέκεται στά ύδατα τοϋ Ιορδανού καί τό Πνεύμα κατεβαίνει επάνω στον Υιό. Ό Ίησοϋς Χριστός συχνά μιλούσε γιά τήν ενότητα Του με τόν Πατέρα, γιά τό ότι εστάλη στόν κόσμο άπό τόν Πατέρα, ονόμαζε τόν Εαυτό Του Υιό τοϋ Θεού (Ίωάν. 6-8). 

Ακόμα, υποσχόταν στους μαθητές ότι θά στείλει τόν Παράκλητο, τό Πνεύμα τής αληθείας, τό όποιο παρά τοί Πατρός εκπορεύεται (Ίωάν. 14:16-17. 15:26). Στέλνοντας τούς μαθητές νά κηρύξουν τούς λέει: «Πηγαίνετε λοιπόν καί κάνετε μαθητές Μου όλα τά έθνη. βαφτίζοντας τους στό όνομα τοϋ Πατρός καί τοϋ Υιού καί τοϋ Αγίου Πνεύματος» (Ματθ. 28:19). Επίσης στά γραπτά τών αποστόλων γίνεται λόγος γιά τόν Τριαδικό Θεό: «Υπάρχουν τρεις μάρτυρες στόν ουρανό: ό Πατέρας, ό Λόγος καί τό 'Άγιο Πνεύμα αυτοί οί τρεις είναι ένα» (Α' Ίωάν. 5:7).

Μόνο μετά τήν έλευση τού Χριστού αποκαλύφθηκε ό Θεός στους ανθρώπους ώς Τριάδα. Οί αρχαίοι Εβραίοι δι-εφύλασσαν μέ ευλάβεια τήν πίστη στόν ένα Θεό καί δέν θά ήταν ικανοί νά καταλάβουν τήν ιδέα τής τριαδικότητος τοϋ Θεοϋ. διότι αύτοΰ τού είδους ή ιδέα θά εκλαμβανόταν από αυτούς ώς «τριθεϊσμός». Τήν εποχή, κατά τήν οποία στόν κόσμο κυριαρχούσε ή πολυθεΐα, τό μυστήριο τής Αγίας Τριάδος παρέμενε κρυμμένο άπό τά βλέμματα τών αν-θρώπων, ήταν κρυφό στά βάθη τής αληθείας γιά τήν ενότη¬τα τής Θεότητος.

Έντούτοις. ήδη στήν Παλαιά Διαθήκη συναντούμε κά ποιες νύξεις περί τής πολλαπλότητας τών προσώπων Θεοϋ. Ό πρώτος στίχος τής Βίβλου. «Στήν άρχή ό Θεός δημιούργησε τόν ουρανό καί τή γη» (Γέν. 1:1), στό εβραϊκό κείμενο περιλαμβάνει τή λέξη «Θεός» στόν πληθυντικό α¬ριθμό (Eloghim: κυριολεκτικά σημαίνει «Θεοί»), ενώ τό ρή¬μα «έποίησεν» βρίσκεται στόν ενικό αριθμό. Πρίν τή δημιουργία τοϋ άνθρωπου ό Θεός μιλά σάν νά συνεδριάζει μέ κάποιον: «'Άς φτιάξουμε τόν άνθρωπο σύμφωνα μέ τήν εικόνα τή δική μας καί τήν ομοίωση» (Γέν. 1:26). Μέ ποιόν μπορεί νά συνεδριάσει, άν όχι μέ τόν Εαυτό Του; Μέ τούς αγγέλους; Άλλά ό άνθρωπος δημιουργήθηκε όχι κατ' εικόνα τών αγγέλων, άλλά «κατ' εικόνα Θεού» (Γέν. 1:27). Αρχαίοι χριστιανοί ερμηνευτές υποστήριζαν, ότι εδώ γίνεται λόγος γιά συμβούλιο τών Προσώπων τής Αγίας Τριάδος μεταξύ τους.

Ακριβώς έτσι, όταν ό Αδάμ δοκίμασε άπό τό δένδρο τή γνώση τοϋ καλού καί τού κακού, ό Θεός μιλά στόν Εαυτό Του: «Τώρα πιά ό άνθρωπος έγινε σάν ένας άπό Εμάς στό νά γνωρίζει τό καλό καί τό κακό» (Γέν. 3:22). Επίσης, κατά τήν οικοδόμηση τοϋ πύργου τής Βαβέλ ό Κύριος λέει: «Εμπρός, άς κατεβούμε κι ας επιφέρουμε έκεϊ σύγχυση στή γλώσσα τους, ώστε νά μήν καταλαβαίνει ό ένας τή γλώσσα τοϋ άλλου» (Γέν. 11:7).

Μερικά επεισόδια τής Παλαιάς Διαθήκης θεωρείται άπό τή χριστιανική παράδοση ότι συμβολίζουν τήν τριαδικότητα τοϋ Θεοϋ. Στόν Αβραάμ εμφανίζεται ό Θεός στή δρϋ τοϋ Μαμβρή. «Σήκωσε τά μάτια του καί είδε τρεις άνδρες νά στέκονται απέναντι του. Αμέσως έτρεξε νά τούς προϋ-παντήσει καί τούς προσκύνησε ώς τή γη. "Κύριε μου", είπε"άν έχω τήν εύνοια Σου, μήν προσπεράσεις τόν δο Σου... Θά φέρω καί λίγο ψωμί νά πάρετε δύναμη, καί μετά μπορείτε νά πηγαίνετε"... Τότε ρώτησαν τόν Άβρα' "Πού είναι ή Σάρρα ή γυναίκα σου;". Αυτός απάντησε: κει, στή σκηνή". Κι ό Κύριος είπε: "Τού χρόνου τέτοια έποχή θά ξανάρθω καί ή γυναίκα σου ή Σάρρα θά έχει γιό» (Γεν. 18:2-3.5.9-10). Ό Αβραάμ συναντά Τρεις, άλλά προσκυνεί "Ενα. Έσύ = Έσεΐς. προσπεράσεις = πηγαίνετε, ρώ'τησαν = είπε, 1 = 3...

Ό προφήτης Ησαΐας περιγράφει τό όραμα, όταν είδε τόν Κύριο, γύρω άπό τόν Όποιο στέκονταν Σεραφείμ πού φώναζαν «άγιος, άγιος, άγιος είναι ό Κύριος τού σύμπαντος». Ό Κύριος λέει: «Ποιόν νά στείλω; Ποιος θέλει νά γίνει ό αγγελιοφόρος Μας;». Σέ αυτό ό προφήτης άπαντα: «Όρίστε, στείλε εμένα!» (Ήσ. 6:1-8). Πάλι συναντάμε ισότητα μεταξύ «Έγώ» καί «Εμείς». Στήν Παλαιά Διαθήκη επίσης πολλοί προφήτες μιλώντας γιά τήν ισότητα μεταξύ ΤΊοΰ-Μεσσία καί Θεού-Πατρός λένε γιά παράδειγμα: «Γιός μου είσαι συ σήμερα Έγώ σέ γέννησα» (Ψαλμ. 2:7) ή «Είπε στόν Κύριο μου ό Κύριος: "Κάθισε στά δεξιά μου"» (Ψαλμ. 109:1,3).

Τά προαναφερθέντα βιβλικά αποσπάσματα, όμως. μόλις πού υποδεικνύουν τό μυστήριο τής Αγίας Τριάδος δέν μιλούν γι' αυτό ευθέως. Αυτό τό μυστήριο παραμένει κεκαλυμμένο καί αυτό τό κάλυμμα, κατά τόν απόστολο Παύλο αίρεται μόνο άπό τόν Χριστό (πρβλ. Β' Κορ. 3:15-16).

 Τριαδολογική ορολογία

Οί χριστιανοί άπό τίς πρώτες μέρες τής ύπαρξης της Έκκλησίας πίστευαν στόν Πατέρα, τόν Γιό καί τό Αγιο Πνεύμα, βασιζόμενοι στά λόγια τού Χριστού καί τίς μαρτυρίες τής Γραφής. Όμως χρειάστηκαν αρκετές εκατονταετίες, ώστε ή διδασκαλία περί Αγίας Τριάδος νά εκφραστεί μέ ακριβείς θεολογικές διατυπώσεις. Τό νά επεξεργαστούν αντίστοιχη ορολογία ήταν απαραίτητο, πρώτον, ώστε νά αναιρεθούν οί αναφυόμενες αιρέσεις καί. δεύτερον, ώστε νά γίνει δυνατόν νά μιλήσουν στους ανθρώπους, οί οποίοι είχαν ανατραφεί μέ τίς παραδόσεις τής αρχαίας φιλοσοφίας.

Τόν 3ο αιώνα ή Εκκλησία αντιμετώπισε τήν αίρεση τού Σαβελλίου, ό οποίος δίδασκε ότι ό Θεός (μία "Υπαρξη, άλλά τρία Πρόσωπα) είναι σάν εκδηλώσεις μιάς καί τής αυτής Φύσεως, σάν νά έχει τρία «προσωπεία», μέ τά όποια εμφανίζεται στους ανθρώπους (ό ελληνικός όρος πρόσωπον δήλωνε όχι μόνο τήν προσωπικότητα, άλλά καί τό «προσωπείο», τή μάσκα τού ηθοποιού). Ό Σαβέλλιος θεωρούσε ότι ή μία καί αδιαίρετη Μονάδα, ενεργούσε σέ διάφορες εποχές μέ τρεις διαφορετικούς τρόπους: Στήν Παλαιά Διαθήκη ό Θεός εμφάνιζε τόν Εαυτό Του ώς Πατέρα, στήν Καινή Διαθήκη ώς Υιό καί στήν Εκκλησία μετά τήν Πεντηκοστή ώς Αγιο Πνεύμα. Ό Θεός, κατά τόν Σαβέλλιο, είναι «Υίός-Πατήρ»: εκτός τής σχέσεως μέ τόν κόσμο είναι σιωπηλή Μονάδα καί έν σχέσει μέ τόν κόσμο είναι Λόγος. Ή διδασκαλία τού Σαβελλίου αποτελούσε ακραία έκφραση τοϋ μοναρχιανισμού, στή βάση τοϋ οποίου βρισκόταν ή αντίληψη περί Θεοϋ ώς αδιαιρέτου Μονάδος.

Ό Αλεξανδρινός ιερέας 'Άρειος στίς αρχές τοϋ 4ου αιώνα δίδασκε ότι ό Πατέρας είναι ό ένας αληθινός Θεός καί ό Υίός είναι δημιούργημα Του. Ό Υιός έκτίσθη «έκ τοϋ μηδενός», άλλά υπερέχει τών υπολοίπων κτισμάτων, διότι έγεννήθη πρό τών εποχών καί τών αιώνων. Ό άρεια είναι μιά άπό τίς μορφές τής subqrdinatio, δηλαδήτης υποταγής τοϋ Υιού στόν Πατέρα καί τοϋ Αγίου Πνεύματος στόν Υιό. Ό αρειανισμός γρήγορα διαδόθηκε εύρέω" προκάλεσε θυελλώδεις διαμάχες σέ όλη τη χριστιανικη Ανατολή. Λόγω τής διδασκαλίας τοϋ Αρείου συνεκλήθη Νίκαια τό 325 ή Πρώτη Οικουμενική Σύνοδος, ή όποία έμελλε νά διατυπώσει τήν ορθόδοξη διδασκαλία περί Άγίαΐ Τριάδος.

Ή Σύνοδος τής Νικαίας αναφέρθηκε στόν Υίό ώς « ομοούσιο» μέ τόν Πατέρα, ότι δηλαδή έχει τήν Ιδια ουσία τόν Πατέρα. Οί θεολόγοι χρησιμοποιούσαν καί έναν άλλο όρο: «υπόσταση» (ύπαρξη), ό όποιος αρχικά έκλήφθη ώ συνώνυμο τής «ουσίας». Βαθμιαία, όμως. ήδη άπό τή μετά. τή Σύνοδο τής Νικαίας εποχή, ή λέξη «υπόσταση» πήρε., τή σημασία τής προσωπικής ύπαρξης, δηλαδή τού ατομικού καί προσωπικού όντος, ενώ μέ τήν «ουσία» άρχισε νά εννοείται κάποια κοινή οντολογική ιδιότητα. Αποφασιστι¬κό ρόλο στήν τελική επεξεργασία τής τριαδικής ορολογίας έπαιξαν οί «μεγάλοι Καππαδόκες»: Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Θεολόγος καί Γρηγόριος Νύσσης. Αυτοί επίσης διατύπωσαν τή διδασκαλία περί τού Αγίου Πνεύματος ώς ομοουσίου καί ισοτίμου μέ τόν Πατέρα καί τόν Υιό.

Τοιουτοτρόπως, ή ορθόδοξη διδασκαλία γιά τόν Τριαδικό Θεό εκφράζεται μέ τούς ακόλουθους όρους: Ό Θεός είναι ένας κατά τήν ουσία, άλλά ένας μέ τρεις Υποστάσεις. Έάν ή διατύπωση «μία φύση - τρία Πρόσωπα» άφηνε τή δυνατότητα νά μιλήσει κανείς γιά εκπορεύσεις καί προ¬σωπεία τού Ενός καί τού Αυτού Όντος, τότε ή διατύπωση «μία ουσία - τρεις Υποστάσεις», υποδεικνύοντας τήν οντολογική ενότητα τής Θεότητος. υπογράμμιζε μαζί μέ αυ¬τήν καί τήν ανεξαρτησία τής κάθε Υποστάσεως. Ό Πατήρ, ό Υιός καί τό Αγιο Πνεύμα είναι τρεις άρτιες Προσωπικότητες-Πρόσωπα καθένα άπό τά Όποια δέν κατέχει μόνο τήν πληρότητα τής υπάρξεως, άλλά είναι καί ολόκληρος ό Θεός. Ή μία Υπόσταση δέν είναι τό ένα τρίτο τής κοινής ουσίας, άλλά ενέχει έν Εαυτή όλη τήν πληρότητα, τής θεϊκής ουσίας. Ό Πατέρας είναι ό Θεός καί όχι τό ένα τρίτο τοϋ Θεοϋ, ό Υιός επίσης είναι ό Θεός καί τό Αγιο Πνεύμα επίσης ό Θεός. Όμως όλοι μαζί δέν είναι τρεϊς Θεοί, άλλά ένας Θεός. Εμείς ομολογούμε «Πατέρα, Υίόν καί Αγιον Πνεύμα, Τριάδα όμοούσιον καί άχ(ύριστον» (άπό τή Θεία Λειτουργία τού αγίου Ιωάννου τοϋ Χρυσοστόμου) Δηλαδή οί τρεις Υποστάσεις δέν διαιρούν τήν ενιαία ουσία σέ τρεις ουσίες, άλλά καί ή ενιαία ουσία δέν συγχωνεύει καί δέν συγκεράζει τίς τρεϊς Υποστάσεις σέ μία.

Ή πληρότης της θείας ζωής έν τη Τριάδι

Γιά νά κάνουν τή δ ιδασκαλία περί Αγίας Τριάδος πιό προσιτή στήν κατανόηση, οί άγιοι Πατέρες ενίοτε κατέφευ-γαν σέ αναλογίες καί παραλληλισμούς. "Ετσι, γιά παρά-δειγμα, μπορούμε νά συγκρίνουμε τήν Τριάδα μέ τόν ήλιο: όταν λέμε «ήλιος», έχουμε υπόψη μας καί τό ουράνιο σώμα καί τό ηλιακό φώς καί τήν ηλιακή θερμότητα. Τό φώς καί ή θερμότητα είναι ανεξάρτητες «υποστάσεις», όμως δέν υπάρχουν χωριστά άπό τόν ήλιο. Άλλά καί ό ήλιος δέν υπάρχει χωρίς θερμότητα καί φώς. Άλλη αναλογία: τό νερό. ή πηγή καί τό ρυάκι: τό ένα δέν υπάρχει χωρίς τό άλλο... Ό άνθρωπος έχει νοϋ, ψυχή καί λόγο: ό νους δέν μπορεί να υπάρξει χωρίς τήν ψυχή καί τόν λόγο. ειδάλλως θά ήταν άψυχος καί ά-λογος. άλλά καί ή ψυχή καί ό λόγος μπορούν νά είναι ά-νοες. Ό Θεός είναι Πατήρ Υιός και Άγιο Πνεύμα καί. όπως έλεγαν οί υπερασπιστές τής «ομοσουσιότητος» στή Σύνοδο τής Νικαίας, εάν ό Θεός Πατέρας κάποτε υπήρχε χωρίς τόν Θεό Λόγο, αυτό θά σήμαινε θά ήταν άλαλος καί άλογος.

Όμως. τέτοιες αναλογίες, δέν μπορούν ασφαλώς να εξηγήσουν τίποτα γιά τήν ουσία: τό ηλιακό φώς, γιά πα δείγμα, δέν είναι ούτε προσωπικότητα, ούτε άνεξάρτητη ύπαρξη. Ό απλούστερος τρόπος νά εξηγήσει κανείς τό μυστήριο τής Αγίας Τριάδος, είναι αυτός πού εφήρμοσε ό άγιος Σπυρίδων Τριμυθοϋντος. μέλος τής Συνόδου τή Νικαίας. Κατά τήν παράδοση, όταν ερωτήθηκε πώς είναι, δυνατό Τρεις συγχρόνως νά είναι "Ενας, άντί απαντήσεως πήρε στό χέρι μιά πλίνθο καί τήν έσφιξε. Άπό τόν πηλό πού μαλάκωσε στά χέρια τού αγίου, πρός τά επάνω πετάχτηκε φλόγα, πρός τά κάτω έτρεξε νερό καί στό χέρι του έμεινε χώμα. «Όπως σέ αυτή τήν πλίνθο υπάρχουν χώμα, φωτιά καί νερό, είπε ό άγιος, έτσι καί στόν ένα Θεό υπάρχουν τρία Πρόσωπα».

Άλλη εκδοχή τής ϊδιας διήγησης (πιθανώς νά είναι διή-γηση γιά άλλο παρόμοιο γεγονός) περιλαμβάνεται στά Πρακτικά τής Συνόδου τής Νικαίας. "Ενας φιλόσοφος πολύ χρόνο λογομαχούσε μέ τούς Πατέρες εκείνης τής Συνόδου επιχειρώντας λογικά νά αποδείξει ότι ό Υιός δέν μπορεί νά είναι ομοούσιος μέ τόν Πατέρα. Εξουθενωμένοι άπό τίς μακρές συζητήσεις, ήθελαν όλοι νά φύγουν, όταν ξαφνικά μπήκε στήν αίθουσα κάποιος απλός γέροντας-ποιμένας

(τόν όποιο ταυτίζουν μέ τόν άγιο Σπυρίδωνα) καί δήλωσε, δτι είναι έτοιμος νά αντιμετωπίσει τόν φιλόσοφο καί να αναιρέσει όλα τα επιχειρήματα τοο. "Έπειτα, στρεφόμενος πρός τόν φιλόσοφο καί κοιτάζοντας τον αυστηρά, είπε: «'Άκου. φιλόσοφε, ένας είναι ό Θεός. ό Δημιουργός τού ου-ρανού καί τής γης. ό '()ποίος έφτιαξε τά πάντα μέ τή δύνα¬μη τοϋ Υιού καί τή συνεργεία τού Αγίου Πνεύματος. Αυτός ό Υιός τοϋ Θεού σαρκώθηκε, έζησε ανάμεσα στους ανθρώπους, πέθανε γιά μας καί ανέστη. Μήν κοπιάζεις μάταια νά ανακαλύψεις αποδείξεις αυτού, τό όποιο κατανοείται μόνο μέ τήν πίστη, άλλά άπαντα: πιστεύεις στόν Υιό τού Θεοϋ;». Έκπληκτος άπό αυτά τά λόγια, ό φιλόσοφος μόλις βρήκε τί νά προφέρει: «Πιστεύω». Ό γέροντας είπε: «Έάν πιστεύεις, τότε πάμε μαζί στόν ναό καί εκεί θά σέ κάνω κοινωνό αυτής τής αληθούς πίστεως». Ό φιλόσοφος αμέσως σηκώθηκε καί ακολούθησε τόν γέροντα. Όταν βγήκε, είπε στους παρόντες: «Όταν μού έφερναν αποδείξεις μέ λόγια, έγώ άντιπαρέθετα λόγια στά λόγια, αλλά όταν άπό τό στόμα αύτοϋ τοϋ γέροντος προήλθε ή θεϊκή δύναμη, τότε τά λόγια δέν μπορούσαν νά αντιπαρατεθούν στόν Θεό...».

Ό Τριαδικός Θεός δέν είναι καμιά παγωμένη ύπαρξη, δέν είναι στασιμότητα, ακινησία, στατικότητα. «Έγώ είμαι ό "Ων», λέει ό Θεός στόν Μωυσή ("Εξοδ. 3:14). "Ων σημαίνει αυτός πού υπάρχει, αυτός πού ζεϊ. Στόν Θεό βρίσκεται ή πληρότης τής ζωής καί ή ζωή είναι κίνηση, εμφάνιση, αποκάλυψη. Κάποια ονόματα τοϋ Θεού. όπως είδαμε, έχουν δυναμικό χαρακτήρα: ό Θεός παραλληλίζεται μέ τή φωτιά (Έξοδ. 24:17). τό νερό (Ίερ. 2:13). τόν άνεμο (Γέν. 1:2). Στό βιβλίο τής Παλαιάς Διαθήκης Άσμα Ασμάτων μιά γυναίκα αναζητεί τόν εραστή της. ό όποιος φεύγει τρέχοντας άπό αυτήν. Αυτή ή εικόνα έπανανοηματοδοτήθε στή χριστιανική παράδοση (Ώριγένης, Γρηγόριος Νύσσης) ώς τό κυνηγητό τής ψυχής γιά τόν Θεό. ό όποιος αίωνίως τής φεύγει. Ή ψυχή ψάχνει τόν Θεό. άλλά μόλις τόν βρει πάλι τόν χάνει, προσπαθεί νά Τόν συλλάβει, άλλά δέν μπορεϊ νά Τόν συλλάβει. Προσπαθεί νά Τόν χωρέσει, άλλά δέί μπορεί νά Τόν χωρέσει. Αυτός κινείται μέ μεγάλη «ταχύτητα» καί πάντα ξεπερνά τίς δυνάμεις καί τίς δυνατότητές μας. Τό νά βρει καί νά φτάσει κανείς τόν Θεό σημαίνει να γίνει ό ϊδιος θείος. Όπως. σύμφωνα μέ τούς φυσικούς vόμους, εάν κάποιο υλικό σώμα άρχιζε νά κινείται μέ τήν ταχύτητα τοϋ φωτός, τό ίδιο θά μεταμορφωνόταν σέ φώς, έτσι καί ή ψυχή: όσο εγγύτερα στόν Θεό, τόσο περισσότερο γεμίζει φώς καί γίνεται φωτοφόρος...

Ή Αγία Γραφή λέει, ότι «ό Θεός είναι αγάπη» (Α' Ίωάν. 4:8,4:16). Άλλά δέν υπάρχει αγάπη χωρίς τόν άγαπώμενο. Ή αγάπη προϋποθέτει τήν ύπαρξη τοϋ άλλου. Ή μοναχική απομονωμένη μονάδα μπορεί νά αγαπήσει μόνο τόν εαυτό της: ή αύτο-άγάπη δέν είναι αγάπη. Ή εγωκεντρική μονάδα δέν είναι πρόσωπο. Όπως ό άνθρωπος δέν μπορεί νά νιώσει τόν εαυτό του προσωπικότητα-πρόσωπο μέ άλλο τρόπο, παρά μέ τήν επαφή μέ άλλα πρόσωπα, έτσι καί ό Θεός δέν μπορεί νά είναι προσωπικό όν, παρεκτός διά τής αγάπης πρός άλλο προσωπικό όν. Ό Τριαδικός Θεός είναι ή πληρότης τής αγάπης, κάθε Πρόσωπο-Ύπόσταση στρέφεται μέ αγάπη πρός τά άλλα δύο Πρόσωπα-Τποστάσεις. Τά Πρόσωπα τής Αγίας Τριάδος συναισθάνονται τούς Εαυτούς Τους ώς «Έγώ καί Έσύ»: «Έσύ, Πατέρα, είσαι ενωμένος μ' Έμενα κι Έγώ μ' Εσένα», λέει ό Χριστός στόν

Πατέρα (Ίωάν. 17:21). «"Ολα όσα ανήκουν στόν Πατέρα είναι δικά Μου γι’αυτό σας είπα πώς τό Πνεύμα θά πάρει άπό αυτά πού έχω Έγώ καί θά σας τά αναγγείλει», λέει ό Χριστός γιά τό Αγιο Πνεύμα (Ίωάν. 16:15). «Άπ' όλα πρίν υπήρχε ό Λόγος κι ό Λόγος ήταν μέ τόν Θεό», έτσι αρχίζει τό Ευαγγέλιο τού Ιωάννη. Στό ελληνικό καί τό σλαβικό κείμενο υπάρχει ή πρόθεση «πρός»: ή φράση είναι «πρός τόν Θεόν». Υπογραμμίζεται ό προσωπικός χαρακτήρας τής σχέσης μεταξύ Υιού (Λόγου) καί Πατρός: Ό Υιός όχι μόνο γεννάται έκ τού Πατρός, άλλά καί υπάρχει πρός τόν Θεόν, είναι στραμμένος πρός τόν Πατέρα. Έτσι κάθε Υπόσταση τής Αγίας Τριάδος στρέφεται πρός τίς άλλες δύο Υποστάσεις.

Στήν εικόνα τής Παναγίας Τριάδος τοϋ οσίου Ανδρέα Ρουμπλιώφ καθώς καί σέ άλλες εικόνες τής ϊδιας εικονογραφικής τεχνοτροπίας βλέπουμε τρείς αγγέλους νά κάθονται σέ ένα τραπέζι, επάνω στό όποιο υπάρχει ένα Ποτήριο. σύμβολο τής άπολυτρωτικής θυσίας τού Χριστού. Ή υπόθεση τής εικόνας έχει ληφθεί άπό τό προαναφερθέν περιστατικό μέ τόν Αβραάμ («Ή φιλοξενία τού Αβραάμ», έτσι ονομάζεται αυτό τό εικονογραφικό θέμα) καί όλα τά Πρόσωπα τής Αγίας Τριάδος παρουσιάζονται νά είναι στραμμένα τό ένα πρός τό άλλο καί ταυτόχρονα πρός τό Ποτήριο. Στήν εικόνα είναι σάν νά έχει χαραχτεί αυτή ή θεϊκή αγάπη, ή οποία κυριαρχεί εντός τής Αγίας Τριάδος καί υψηλότερη εκδήλωση της όποιας είναι ό άπολυτρωτι-κός άθλος τοϋ Υίοϋ. Αυτή, κατά τήν έκφραση τοϋ αγίου Φιλάρετου (Ντροζντώφ). είναι ή «αγάπη τού Πατρός ή σταυροϋσα. ή αγάπη τοϋ Υίοϋ ή σταυρουμένη, ή αγάπη τοϋ Αγίου Πνεύματος ή θριαμβεύουσα τή δυνάμει του σταυρού». Ή σταυρική θυσία τοϋ Πού είναι επίσης άθλος τής αγάπης τού Πατρός καί τοϋ Αγίου Πνεύματος.