ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ

                                    ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ

 

                              Ορισμός της Θρησκείας

Θρησκεία είναι η στενή και ζωντανή σχέση, η εξάρτηση και επικοινωνία του ανθρώπου από το Θεό. Είναι βαθύς σεβασμός, ιερός φόβος προ του Υψίστου και Παντοδυνάμου, συναίσθηση συγγενείας και ισχυρά φορά προς αυτόν. Να το πούμε και πιο απλά: Θρησκεία είναι η φυσική και τέλεια, η ολόψυχη στροφή και αφοσίωση του ανθρώπου στο Θεό, ώστε να νοιώθε ι ο άνθρωπος και με αυτή τη στροφή του προς το Θεό να ομολογεί, πως χωρίς το Θεό δεν μπορεί να ζει, δεν μπορεί να ζει ευτυχισμένος, χαρούμενος και ειρηνικός. Ας το αναλύσουμε περισσότερο.

Το λογικό του ανθρώπου, ο οποίος προσπαθεί να βρει την αιτία του κόσμου, αναγκάζεται να αναγνωρίσει το Θεό ως δημιουργό του. Οι ενδόμυχοι πόθοι του ανθρώπου να απολαύσει αιώνια χαρά και ευτυχία αναζητούν την αστείρευτη πηγή της μακαριότητας και την ανευρίσκουν στον απειροτέλειο Θεό. Και όταν η συνείδηση αναστατώνει με τους ελέγχους της το εσωτερικό του ανθρώπου. Συναισθάνεται τότε αυτός, ότι παρέβη όχι μόνο τον έμφυτο ηθικό νόμο, αλλά και τον θεόσδοτο νόμο ενός υπέρτατου νομοθέτου, και για αυτό προσπαθεί με κάθε τρόπο να τον εξιλεώσει και εξευμενίσει. Έτσι αναγνωρίζει κάθε άνθρωπος, πολιτισμένος ή απολίτιστος, ότι εκτός από όσα βλέπει ή αντιλαμβάνεται γύρω του υπάρχει και ο αόρατος και πανταχού παρών Θεός.

Η έννοια αυτή του Θεού, όσο αδιαφώτιστη και ατελής κι αν είναι στους ειδωλολάτρες και μη Χριστιανούς, όσο δε μεγαλειώδης και μυστηριώδης κι αν είναι στους Χριστιανούς, αποτελεί την καρδιά, η οποία ζωογονεί με το θερμό αίμα της πίστεως στο Θεό την ανθρωπότητα. Όπως δε δεν υπάρχει ζωντανό σώμα χωρίς καρδιά, έτσι δεν υπάρχει λαός (ή και μεμονωμένα άτομα) χωρίς την πίστη στο Θεό, χωρίς τον ένα και μόνο αληθινό Τριαδικό Θεό, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα.

Σαν ζωντανό παράδειγμα, που δίνει να καταλάβουμε αυτό που λέμε τώρα, ας πάρουμε τον προφήτη Δαβίδ, που έστρεφε και το βλέμμα και την ψυχή του προς το Θεό και του έλεγε· «Ὅν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχή μου πρός σέ, ὁ Θεός. 3 ἐδίψησεν ἡ ψυχή μου πρὸς τὸν Θεὸν τὸν ζῶντα· πότε ἥξω καὶ ὀφθήσομαι τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ;» (Ψαλμ. μα΄ 3). Σύμφωνα με αυτούς τους λόγους του Προφήτου, Θρησκεία είναι πόθος βαθύς που δεν παύει, δίψα της ανθρώπινης ψυχής για τον Πλάστη και Δημιουργό της. Είναι εσωτερική, δυνατή λαχτάρα να επικοινωνεί για όλα τα ζητήματα της ζωής του ο άνθρωπος με το Θεό και Πατέρα και από αυτόν να ζητεί τη λύση και ικανοποίησή του. Ένα τέτοιο, σαν τον πόθο του προφήτου, έλεγε και ο άγιος Αυγουστίνος απευθυνόμενος στο Θεό· «Για σένα, ω Θεέ μου, μας έπλασες, και είναι ανήσυχη η καρδιά μας, έως ότου βρει την ανάπαυσή της σε Σένα». Και με τα λόγια του αυτά ο ιερός Πατήρ έδειχνε φανερά και έντονα την βαθιά θρησκευτικότητα της ψυχής του.

2. Από πού πηγάζει και προέρχεται η Θρησκεία;

Ποια δηλαδή είναι η φύτρα και ρίζα, η γεννήτρα να πούμε, του θρησκευτικού αυτού συναισθήματος και φαινομένου, που με μία λέξη το λέμε Θρησκεία;  Αυτή είναι μια φυσική ερώτηση, που μπορεί να γεννηθεί σε κάθε άνθρωπο. Η απάντηση τώρα στην ερώτηση αυτή είναι τούτη: Το θρησκευτικό συναίσθημα και φαινόμενο είναι έμφυτο στον άνθρωπο. Και έμφυτο θα πει φυτεμένο μέσα στην ψυχή του από άλλο ανώτερο και αιώνιο παράγοντα. Του είναι δηλαδή φυσικό, βαθιά ριζωμένο μέσα του και ανεξάλειπτο. Κανείς δεν μπορεί να το ξεριζώσει και να το εξαλείψει και έτσι να ξεθρησκέψει τον άνθρωπο. Λέγοντας αυτά τονίζουμε τούτο, ότι άμα άνθρωπος άμα θρησκεία. Το οποίο θα πει, πως μόλις παρουσιάστηκε στη γη ο άνθρωπος, αμέσως παρουσίασε και την θρησκευτικότητά του. Η πρώτη στροφή του στο Θεό, η πρώτη αναζήτησή του ο Θεός. Η πρώτη πράξη και εκδήλωσή του ήταν θρησκευτική. Ευθύς αμέσως αναζήτησε το Θεό, για να ικανοποιήσει τους πόθους του και να επαναπαυθεί σε αυτόν. Γι’ αυτό μπορούμε και πρέπει να πούμε, πως είναι θεοφύτευτο το θρησκευτικό συναίσθημα στον άνθρωπο. Ο Θεός δημιουργώντας τον άνθρωπο του φύτευσε και το αίσθημα αυτό και έδωσε στο συναίσθημα τούτο την πιο ισχυρή ορμή και δυνατή τάση, ώστε να παρουσιάζεται ο άνθρωπος στη ζωή του πέρα ως πέρα και με όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του θρησκευτικός. Και για να το καταλάβουμε τούτο καλύτερα λέμε· το να υπάρχει και κυριαρχεί στην ψυχή του ανθρώπου η ιδέα, η σκέψη και το όνομα Θεός, το να εκδηλώνει την ιδέα του αυτή με προσευχή, με λατρεία, με προσφορές στο Θεό, με τάματα σ’ αυτόν και θυσίες γι’ αυτόν, με υπακοή και πειθαρχία σ’ αυτό που πιστεύει πως είναι θέλημά του, με πολλές ιερές θρησκευτικές πράξεις, αυτά, όλα αυτά δείχνουν και μαρτυρούν, πως εκ φύσεως ο άνθρωπος είναι θρησκευτικός, πως είναι πλασμένος να έχει θρησκεία και χωρίς αυτή να μην μπορεί να ζήσει, όπως πρέπει τη ζωή του. Για την έμφυτη αυτή θρησκευτικότητα του ανθρώπου ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει· «Τήν περί αὐτοῦ γνῶσιν ἐξ ἀρχῆς τοῖς ἀνθρώποις ἐνέδωκεν ὁ Θεός». Δηλαδή· από τότε που έπλασε ο Θεός τον άνθρωπο, έβαλε μέσα του τον πόθο και την τάση να τον γνωρίσει και να συνδεθεί μαζί του. Πολύ σωστά, λοιπόν, ο άνθρωπος είναι και λέγεται «θρησκευτικό ον» και «ουράνιο φυτό».

3. Ποιο σκοπό έχει η Θρησκεία;

Η θρησκεία έχει τούτο το μέγα και άγιο και σωτήριο για τον άνθρωπο σκοπό. Να επιτύχει ο μικρός και φθαρτός και αδύνατος, αλλά και αμαρτωλός άνθρωπος την πλήρη και τέλεια ένωσή του με το Θεό. Και τούτο για να επιτύχει με την ένωσή του αυτή την προσωπική του ευδαιμονία και μακαριότητα. Μάλιστα δε τη θέωσή του, το να γίνει κατά χάρη θεός, όπως μας λέγει η χριστιανική μας θρησκεία. Και τότε, ενώ κατά την ψυχή είναι αθάνατος ο άνθρωπος, γίνεται και αιωνίως μακάριος. Μακάριος εν τω Θεώ και διά του Θεού. Να το αναπτύξουμε το πράγμα για να το καταλάβουμε κάπως; Λέμε, λοιπόν. Ο άνθρωπος ούτε αυτοδημιούργητος ούτε ανεξάρτητος ούτε ανενδεής και επαρκής στον εαυτό του είναι. Ο άνθρωπος είναι πλάσμα, δημιούργημα, ον εξαρτημένο, που εξαρτάται από άλλο υπερτέλειο ον, το Ον που του έδωκε την ύπαρξη και ζωή, δηλαδή το Θεό. Έπειτα ο άνθρωπος είναι γεμάτος ανάγκες, υλικές και πνευματικές ανάγκες. Να ζήσει μόνος του και να προοδεύσει όπως ονειρεύεται και θέλει; Αδύνατο. Τούτο κάθε ημέρα της ζωής του το βεβαιώνουν οι πολλές και μεγάλες αδυναμίες και ανάγκες του. Του χρειάζεται βοήθεια απ’ έξω και μάλιστα από πάνω, από τον ουρανό. Έξωθεν και άνωθεν. Αν λάβουμε μάλιστα υπόψιν μας, ότι ο άνθρωπος είναι όχι μόνο μικρός και αδύνατος μέσα στον πελώριο αυτό κόσμο, αλλά και αμαρτωλός, γεμάτος πάθη και κακίες, και επομένως γεμάτος και πτώσεις και τύψεις συνειδήσεως, με απογοητεύσεις στην ψυχή και αποκαρδιώσεις, τότε θα νοιώσουμε καλά πόσο μεγάλη, τακτική και αδιάκοπη ανάγκη έχει του παντοδυνάμου και ελεήμονος Θεού του. Και εδώ βρίσκεται και εκπληρώνεται ο φιλάνθρωπος σκοπός της θρησκείας. Συνδέει και εξαρτά στενώς τον άνθρωπο από το Θεό η θρησκεία, για να παίρνει ο άνθρωπος από το Θεό δυνάμεις, βοήθεια, αγαθά υλικά και πνευματικά, άφεση αμαρτιών, ειρήνη, έλεος, σωτηρία. Και έτσι ο άνθρωπος και ο πιο κακός, και ο πιο δυστυχισμένος με το να ζει κοντά στο Θεό από το Θεό αντλεί και παίρνει την ευτυχία και τη χαρά του. Αυτός είναι ο σκοπός της θρησκείας. Και από τούτο καταλαβαίνουμε ότι χωρίς θρησκεία ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάμει.

4. Καθολικό φαινόμενο η θρησκευτικότητα του ανθρώπου

Τι θα πει και τούτο; Τι θα πει πως η θρησκευτικότητα του ανθρώπου είναι φαινόμενο καθολικό; Θα πει πως όλοι οι άνθρωποι, όλων των γενεών, όλων των εποχών, όλων των φυλών, όλων των αιώνων, από τον πρώτο άνθρωπο ως τον σημερινό είχαν και έχουν θρησκεία. Βέβαια, διαφορετική θρησκεία είχαν αυτοί και διαφορετική οι άλλοι. Το ζήτημα είναι πως όλοι είχαν και έχουν θρησκεία. Το γεγονός δηλαδή είναι ένα, ότι το να θρησκεύει ο άνθρωπος δεν υπήρξε ποτέ μεμονωμένο ούτε παροδικό φαινόμενο, που πέρασε και έφυγε, σαν τους διάττοντες αστέρες. Υπήρξε και υπάρχει γενικό, καθολικό και πανανθρώπινο. Όπου και αν βρεθείς, όπου και αν σταθείς, σε οποιαδήποτε φυλή και γενεά θα αντικρίσεις θρησκευτικές εκδηλώσεις και των πλέον απολίτιστων ανθρώπων. Και των βαρβάρων και των αγρίων και των ανθρωποφάγων ακόμη. Μερικοί επιστήμονες, που ερευνούσαν άγριες φυλές στα βάθη της Ασίας και της Αφρικής, είπαν πως βρήκαν ανθρώπους και λαούς ακόμη, χωρίς θρησκεία. Είχαν πέσει έξω όμως στις έρευνές τους. Γιατί συνέβαινε το εξής. Οι άγριοι έπαιρναν τους Ευρωπαίους ως ασεβείς και άθεους και έκρυβαν τα ιερά σύμβολά τους και τις θρησκευτικές εκδηλώσεις, για να μην τα βεβηλώσουν οι ασεβείς. Έπειτα όμως οι ίδιοι αυτοί εξερευνητές ομολόγησαν πως πράγματι αυτό γινόταν και διακήρυξαν, ότι πουθενά δεν υπήρξε και δεν υπάρχει άνθρωπος ή φυλή ανθρώπων άθρησκη και άθεη, αλλ’ όλες οι φυλές της γης πολιτισμένες και απολίτιστες έχουν τη θρησκεία τους. Είναι λοιπόν γενικό και καθολικό, πανανθρώπινο φαινόμενο η θρησκεία. Τώρα θα πείτε· μα δεν υπάρχουν καθόλου-καθόλου άπιστοι και άθεοι; Ενδέχεται να υπάρχουν. Αλλ’ αυτοί αποτελούν μια εξαίρεση, όπως κάθε κανόνας έχει και την εξαίρεσή του. Και έπειτα εμφανίζονται και αυτοί άθεοι για λίγο καιρό. Όταν τα έχουν καλά. Σαν τους έλθουν όμως βάσανα και θλίψεις στη ζωή τους και ξεσπάσουν πάνω τους συμφορές και καταιγίδες, τότε και αυτοί γίνονται πιστοί και θρήσκοι και πέφτουν στα γόνατα για προσευχή και ζητούν του Θεού τη βοήθεια και προστασία.

5. Η ποικιλία των θρησκειών

Όπως όλοι γνωρίζουμε, δεν υπάρχει μία θρησκεία για όλους τους ανθρώπους, αλλά πολλές και ποικίλες. Μια έπρεπε να υπάρχει, αφού ένας είναι ο αληθινός Θεός και ο ένας αυτός Θεός δημιούργησε όλους τους ανθρώπους και ο ίδιος Θεός το ίδιο θρησκευτικό συναίσθημα έβαλε μέσα σε όλους τους ανθρώπους. Φυσικό, λοιπόν, ήταν μία και η αυτή θρησκεία να υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους. Αλλ’ από τότε που παρέβη την εντολή του Θεού ο άνθρωπος και έπεσε στην αμαρτία, σκοτίσθηκε ο νους του και διεφθάρη η καρδιά του και το χειρότερο παραπλανήθηκε από τον αρχηγό του κακού διάβολο και απομακρύνθηκε από τον αληθινό Θεό. Το Θεό, που τον έπλασε και τον προίκισε με όλα του τα αγαθά, τον απαρνήθηκε, τον αποστράφηκε και στράφηκε στα κτίσματα του Θεού, και λάτρευσε όχι τον Κτίστη, αλλά την κτίση. Έτσι από τη μονοθεΐα έπεσε στην πολυθεΐα και την ειδωλολατρία. Αντί ενός αληθινού Θεού, λάτρευσε πολλούς ψεύτικους θεούς. Θα ρωτήσεις: Πού τους βρήκε και πώς τους επινόησε; Απλούστατα. Ο διεφθαρμένος πλέον άνθρωπος τους φαντάστηκε, τους σοφίστηκε με το σκοτισμένο νου του, τους έφτιαξε μόνος του ανάλογα με τις αντιλήψεις του, τους απέδωσε όλες τις αδυναμίες, όλα τα πάθη και τις κακίες του. Θεοποίησε και λάτρευσε τα άστρα του ουρανού και πολλά ζώα της γης. Επινόησε θεούς και θεές, τους έφτιαξε είδωλα και αυτά προσκυνούσε, σε αυτά θυσίαζε και τα παιδιά του ακόμη. Έζησε δε η ανθρωπότητα στην πολυθεΐα και ειδωλολατρία χιλιάδες χρόνια.

Μέσα όμως σε αυτήν την παγκόσμια ειδωλολατρία υπήρξαν και άτομα και λαοί, που είχαν κρατήσει την πίστη τους στον αληθινό Θεό, σαν το Νώε, σαν τον Αβραάμ, σαν τον Ισαάκ και Ιακώβ, σαν τον Ιώβ, καθώς επίσης και λαοί, οι οποίοι προήλθαν από τους θεοσεβείς αυτούς ανθρώπους. Τέτοιος λαός ήταν ο Ιουδαϊκός, ο οποίος εκτός από την πατροπαράδοτη κληρονομιά ως προς την πίστη, έλαβε και αποκάλυψη από τον ίδιο το Θεό και είναι ο μόνος λαός στην αρχαία εποχή, που πίστευε και λάτρευε τον ένα, τον αληθινό Θεό, παρόλο που και αυτός δεν τον λάτρευε όπως ακριβώς έπρεπε, αφού και η αποκάλυψη που είχε λάβει δεν ήταν τέλεια, αλλά ατελής. Έτσι έχουμε μονοθεϊστικές θρησκείες, όπως είναι ο Ιουδαϊσμός και ο Μωαμεθανισμός, και πολυθεϊστικές ή ειδωλολατρικές, φυσικές θρησκείες που έχουν τη ρίζα τους στο έμφυτο θρησκευτικό αίσθημα του ανθρώπου. Έχουμε και θρησκείες από αποκάλυψη, όπως είναι η Ιουδαϊκή και η Χριστιανική, η οποία είναι η μόνη αληθινή θρησκεία, διότι αυτή μόνη έχει την τέλεια και πλήρη αποκάλυψη του Θεού

                                           κείμενο 2ο

Η Αρρώστια της θρησκείας

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

ΠΗΓΗ: Ελευθεροτυπία, 23-12-2001

    Το μεγαλύτερο πρόβλημα του δυτικού Χριστιανισμού, αλλά και πολλών Ορθοδόξων, είναι ότι θρησκειοποίησαν τον Χριστιανισμό, μετέτρεψαν την Εκκλησία σε θρησκεία. Και έτσι καλλιεργούνται οι φονταμενταλισμοί, τα μίση και οι διαιρέσεις, η μαγική αντίληψη και σχέση με τον Θεό, η ανταγωνιστική διάθεση του ενός προς τον άλλο, η ατομοκρατική θεώρηση της ζωής, η χρησιμοθηρική και ωφελιμιστική αντίληψη της κοινωνίας, η φανταστική ερμηνεία των πάντων, η συναισθηματική προσέγγιση του βίου και γενικά η άποψη ότι ο άλλος αποτελεί και είναι απειλή της δικής μας ύπαρξης. Οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις τα φωτισμένα χριστουγεννιάτικα δένδρα, οι συναισθηματικές μελωδίες, οι ηθικοπλαστικές αναλύσεις καλύπτουν εγκληματικά την υπαρξιακή γύμνια και Η εορτή της Γεννήσεως του Χριστού δεν μπορεί να περικλεισθή σε μερικές συναισθηματικές καταστάσεις, σε ένα εορταστικό διάκοσμο, σε μια εγκεφαλική ορθολογιστική ερμηνεία των γεγονότων, σε ένα ηθικιστικό πλαίσιο, αλλά έχει βαθύτατο υπαρξιακό νόημα και υπαρξιακή σημασία. Αν μείνη κανείς σε ένα εξωτερικό επίπεδο, τότε αφήνει τον εαυτό του πεινασμένο και διψασμένο, στερημένο από νόημα ζωής και υπαρξιακής ελευθερίας.

    Η ενανθρώπηση του Χριστού θεωρήθηκε και εορτάσθηκε από τούς Πατέρες της Εκκλησίας και από την λατρευτική εκκλησιαστική κοινότητα ως κατάργηση της θρησκείας και μετατροπή της σε Εκκλησία. Μάλιστα, κατά τον πιο κατηγορηματικό τρόπο ο αείμνηστος π. Ιωάννης Ρωμανίδης έλεγε ότι ο Χριστός ενηνθρώπησε για να μας ελευθερώση από την ασθένεια της θρησκείας.Η λέξη θρησκεία αναφέρεται στα Ομηρικά έπη, χρησιμοποιείται και από τον Ηρόδοτο για να δηλώση την λατρεία και την τιμή που οφείλει να αποδίδη ο άνθρωπος στον Θεό. Ετυμολογικά η λέξη θρησκεία προέρχεται από το θρώσκω και σημαίνει αναβαίνω, και επομένως με τον όρο θρησκεία νοείται η ανάβαση του ανθρώπου προς τον Θεό. Αλλά και η λέξη άνθρωπος ετυμολογικά παράγεται από το άνω θρώσκω και σημαίνει ανάβαση.

    Όμως, όπως φαίνεται εκ πρώτης όψεως η ανάβαση προϋποθέτει την αποδοχή της ουσίας της μεταφυσικής, σύμφωνα με την οποία η ψυχή του ανθρώπου που περιέπεσε από τον αθάνατο και απρόσωπο κόσμο των ιδεών και περικλείσθηκε στο σώμα, πρέπει να απαλλαγή από το σώμα-σήμα-τάφο και να επιστρέψη στον κόσμο των ιδεών. Αλλά και η λατινική λέξη religio, η οποία χρησιμοποιείται για να δηλώση την λέξη θρησκεία, σημαίνει, κατά τα λεξικά, δεσμό-ενότητα-ένωση του ανθρώπου με τον Θεό, δηλώνει το ίδιο γεγονός, δηλαδή την ουσία και το περιεχόμενο της μεταφυσικής. Μάλιστα δε προϋποθέτει, αν το δούμε μέσα στις ανατολικές θρησκείες, και μια απρόσωπη έκφραση του ανθρώπου, αφού ο άνθρωπος πρέπει να χαθή ως σταγόνα μέσα στον ωκεανό του Ανωτάτου Όντος, οπότε χάνεται το πρόσωπο.

    Όπως δίδασκε ο αείμνηστος π. Ιωάννης Ρωμανίδης, με τον όρο θρησκεία νοείται η ταύτιση του ακτίστου με το κτιστό, και μάλιστα η ταύτιση των παραστάσεων του ακτίστου με τα νοήματα και ρήματα της ανθρώπινης σκέψης και, βέβαια, αυτή η ταύτιση είναι το θεμέλιο της θρησκείας και της λατρείας των ειδώλων. Οπότε, στην περίπτωση αυτή χάνεται το πρόσωπο του Θεού, αλλά και το πρόσωπο του ανθρώπου, αρρωσταίνει βαθειά ο άνθρωπος, αφού καλλιεργούνται τα πάθη και η φαντασία και ακόμη περισσότερο μπορούμε να πούμε ότι τα λεγόμενα αδιάβλητα-φυσικά πάθη (η πείνα, η δίψα κλπ.) γίνονται διαβλητά πάθη, αιτία κοινωνικών ανωμαλιών με την άκρατη φιλοδοξία, την άδικη φιλοκτημοσύνη και την αχαλίνωτη φιληδονία.

    Είναι γνωστόν ότι ο Φόϋερμπαχ κατ’ αρχάς και ύστερα ο Μάρξ είπαν ότι η «θρησκεία είναι το όπιο του λαού». Μπορούμε να δεχθούμε αυτήν την άποψη, ότι η θρησκεία, όπως την συναντούμε στην Ανατολή και στην θρησκειοποιημένη θεώρηση του δυτικού Χριστιανισμού, είναι το όπιο του λαού, αφού αδρανοποιεί τον λαό, νεκρώνει τις κοινωνίες και τις οδηγεί σε τέτοιο βαθμό απενεργοποίησης, ώστε να είναι εκμεταλλεύσιμο υλικό για εγκαθίδρυση μιας τυραννίας που στερεί τον άνθρωπο από το αναφαίρετο δικαίωμα της ελευθερίας του.

Θα ήθελα στο σημείο αυτό να δώσω δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα θρησκευτικών εκδηλώσεων.

    Το ένα προέρχεται από την βουδιστική θρησκεία. Είναι γνωστόν ότι κατά τον βουδισμό εκείνο που απασχολεί τον άνθρωπο είναι το πρόβλημα της οδύνης που προέρχεται από τον πόθο της ζωής. Οπότε, ο ύψιστος σκοπός του «πεφωτισμένου» είναι να απαλλαγή από τον πόθο αυτό της ζωής. Η νέκρωση της επιθυμίας της ζωής γίνεται με ειδική μέθοδο που λέγεται γιόγκα, με τούς διαφόρους τύπους της, ήτοι Χάτα Γιόγκα (ένωση με το Βράχμαν με σωματικές ασκήσεις), Κάρμα Γιόγκα (ένωση με το Βράχμαν με έργα και λειτουργικές πράξεις), Μάντρα Γιόγκα (ένωση με το Βράχμαν με ψαλμωδίες και μαγικές συλλαβές), Βάκτι Γιόγκα (ένωση με το Βράχμαν με την ολοκληρωτική λατρεία μιας θεότητος ή του ιδίου του Γκουρού), Γκνάνα Γιόγκα (ένωση με το Βράχμαν με μυστικιστική γνώση), Κουνταλίνι Γιόγκα (ένωση με το Βράχμαν με δαιμονικές ενέργειες), Τάντρα Γιόγκα (ένωση με Βράχμαν με αχαλίνωτες σεξουαλικές πράξεις). Με τις μεθόδους αυτές πρέπει ο άνθρωπος να φθάση στο απόλυτο νιρβάνα, που είναι η σβέση της ύπαρξης και η απαλλαγή του πόθου για την ζωή, και απώτερο σκοπό να αποφύγη την σαμσάρα, ήτοι την ανακύκληση της ζωής, την μετενσάρκωση. Έτσι το ατομικό Άτμαν ενώνεται με το καθολικό Βράχμαν, όπως η σταγόνα εισέρχεται μέσα στον ωκεανό. Είναι φανερό ότι σε μια τέτοια θρησκευτική ζωή δεν υπάρχει πρόσωπο, ο άνθρωπος θεωρείται απλώς άτομο, καθώς επίσης δεν υπάρχει κοινωνία, δεν αναπτύσσεται κοινωνική ζωή, αφού η κάθε ζωή θεωρείται απαρχή μιας οδύνης.

    Το άλλο παράδειγμα προέρχεται από τις θεωρίες του Ανσέλμου Καντερβουρίας, ενός σχολαστικού θεολόγου, ο οποίος θεμελιώνει ένα χριστιανικό σύστημα, που επεκράτησε στην Δύση, έχοντας υπ’ όψη του το φεουδαλιστικό σύστημα διοργάνωσης της κοινωνίας. Όπως ο φεουδάρχης έχει την απόλυτη αξία και τιμή και κανείς δεν μπορεί να την προσβάλη, διότι κάθε προσβολή της τιμής του και κάθε διασάλευση του φεουδαλιστικού συστήματος, που θεωρείται έργο του Θεού, συνεπάγεται την τιμωρία του παραβάτη, έτσι και ο Θεός είναι η υψίστη δικαιοσύνη, έχει τιμή, και έχει θεσπίσει την τάξη μέσα στην δημιουργία, οπότε ο παραβάτης πρέπει ή να ικανοποιήση την δικαιοσύνη του Θεού, ή να τιμωρηθή. Έτσι ο Άνσελμος ερμήνευσε την σταυρική θυσία του Χριστού όχι ως έκφραση αγάπης για τον άνθρωπο, αλλά ως εξιλέωση της δικαιοσύνης του Θεού Πατέρα. Αυτό το σύστημα και με την συνδρομή του απολύτου προορισμού δημιούργησε τεράστια προβλήματα στον δυτικό χώρο, προβλήματα προσωπικά και κοινωνικά, όπως ανέλυσε ο Μαξ Βέμπερ στο βιβλίο του «η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού».

    Τα δύο αυτά παραδείγματα, ένα από τον ανατολικό και το άλλο από τον δυτικό χώρο μας δείχνουν πώς έφθασε ο Φόϋερμπαχ στην ρήση ότι «η θρησκεία είναι το όπιο του λαού». Και βέβαια και εμείς οι Ορθόδοξοι πιστεύουμε ότι αν στην θρησκεία δώσουμε αυτόν τον ορισμό, τον μεταφυσικό, τότε μπορεί να είναι το όπιο του λαού, γιατί καταστρέφει κάθε προσωπική ζωή, αφανίζει την προσωπική ελευθερία, ακόμη δε διασπά και αυτήν την κοινωνική ζωή, τον άνθρωπο από πρόσωπο τον κάνει άτομο.

    Ο Χριστιανισμός όμως παρουσιάσθηκε στην ιστορία της ανθρωπότητος ως το τέλος της θρησκείας και ως η βίωση της Εκκλησίας. Ο όρος Εκκλησία είναι αρχαιοελληνικός και δείχνει μια κοινότητα, την σύναξη του λαού –του Δήμου– για να λύση τα προβλήματά του. Φυσικά, με τον όρο Εκκλησία δεν εννοούμε κάτι εξωτερικό, αλλά δηλώνουμε την προσωπική κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό και τους συνανθρώπους του, όπως το βλέπουμε στους Προφήτας της Παλαιάς Διαθήκης, στους Αποστόλους της Καινής Διαθήκης, στις Πράξεις των Αποστόλων, όπου «πάντες οι πιστεύοντες ήσαν επί το αυτό και είχον άπαντα κοινά, και τα κτήματα και τας υπάρξεις επίπρασκον και διεμέριζον αυτά πάσι καθότι αν τις χρείαν είχεν...» (Πράξ. β' 44-45), την συναντούμε στα κοινόβια των μοναχών, στην ζωή και την διδασκαλία των μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας και φθάνει μέχρι τις ημέρες μας, όπως το βλέπουμε στις εκκλησιαστικές κοινότητες του Παπαδιαμάντη και στα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη. Και γνωρίζουμε καλά, από διάφορες μελέτες, ότι ο Παπαδιαμάντης και ο Μακρυγιάννης δεν ήταν θρησκευτικοί άνθρωποι, αλλά εκκλησιαστικοί, δεν διαπνέονταν από τον δυτικό πουριτανισμό, αλλά από την ησυχαστική-νηπτική Ορθόδοξη παράδοση.

    Το μεγαλύτερο πρόβλημα του δυτικού Χριστιανισμού, αλλά και πολλών Ορθοδόξων, είναι ότι, όπως λέγει και ο Χρήστος Γιανναράς, θρησκειοποίησαν τον Χριστιανισμό, μετέτρεψαν την Εκκλησία σε θρησκεία. Και έτσι καλλιεργούνται οι φονταμενταλισμοί, τα μίση και οι διαιρέσεις, η μαγική αντίληψη και σχέση με τον Θεό, η ανταγωνιστική διάθεση του ενός προς τον άλλο, η ατομοκρατική θεώρηση της ζωής, η χρησιμοθηρική και ωφελιμιστική αντίληψη της κοινωνίας, η φανταστική ερμηνεία των πάντων, η συναισθηματική προσέγγιση του βίου και γενικά η άποψη ότι ο άλλος αποτελεί και είναι απειλή της δικής μας ύπαρξης. Οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις τα φωτισμένα χριστουγεννιάτικα δένδρα, οι συναισθηματικές μελωδίες, οι ηθικοπλαστικές αναλύσεις καλύπτουν εγκληματικά την υπαρξιακή γύμνια και καθιστούν τον άνθρωπο τραγικό όν.

    Αν οι σύγχρονοι προβληματισμένοι άνθρωποι μπορούν να αναζητήσουν ένα νόημα στην εορτή της Γεννήσεως του Χριστού είναι ότι ο Χριστός με την Γέννησή του κατήργησε την αρρώστια της θρησκείας και την μετέβαλε σε ζωντανή Εκκλησία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην αυθεντική του έκφραση. Αυτό έχει ανάγκη ο σύγχρονος άνθρωπος που υποφέρει από την τραγική τριάδα, όπως θα έλεγε ο Βίκτωρ Φράνκλ, ήτοι τον πόνο, τις ενοχές και τον θάνατο, που αισθάνεται την ζωή του ως μια προθανάτεια εμπειρία, ενός υπαρξιακού και αιωνίου θανάτου και αναζητά όχι απλώς την βίωση της ηδονής, αλλά ίσως και μέσα από αυτήν, την επιβίωση της ύπαρξης.

                                    κείμενο 3ο

Ορθοδοξία και θρησκεία

    Έχουμε γράψει κατ' επανάληψιν, ότι η θρησκεία είναι νευροβιολογική ασθένεια. Έχουμε γράψει επίσης, ότι η Ορθοδοξία "δεν είναι θρησκεία με τη συνήθη έννοια του όρου". Σε άλλα μας άρθρα πάλι, χρησιμοποιούμε τη λέξη: "θρησκεία" και για την Ορθοδοξία. Και αυτό μπερδεύει κάποιους. Εδώ λοιπόν, θέλουμε να ξεκαθαρίσουμε τις έννοιες της λέξεως "θρησκεία", γιατί δεν είναι μόνο μία η έννοια της λέξεως.

Η θρησκεία ως ιδεολογικό σύστημα

    Όταν σήμερα μιλάμε για θρησκεία, εννοούμε ένα (συνήθως) οργανωμένο δογματικό κοσμο-θεωρητικό σύστημα. Δηλαδή μιλάμε για μια ομάδα ανθρώπων, που έχουν μια συγκεκριμένη ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ την οποία προωθούν. Και αυτό ακριβώς είναι, που αρνούμαστε για την Ορθοδοξία. Γιατί η Ορθοδοξία ΔΕΝ είναι ένα ιδεολογικό σύστημα. Δεν είναι φιλοσοφία, δεν είναι θεωρητικό κατασκεύασμα. Είναι ΠΡΑΚΤΙΚΗ ψυχοθεραπευτική μέθοδος. Επίσης, η Ορθοδοξία ΔΕΝ είναι ανθρωποποίητο κατασκεύασμα, ή οργάνωση ανθρώπων. Είναι Θεανθρώπινο καθίδρυμα, και Σώμα Χριστού.

Η θρησκεία με την έννοια του: "θρησκεύειν"

   Όμως ΔΕΝ είναι αυτή η μοναδική έννοια της λέξεως θρησκεία. Τουλάχιστον όχι στην Αγία Γραφή, όπου η λέξη: "θρησκεία" αναφέρεται στους αληθινούς πιστούς. Εκεί η λέξη, δεν έχει την έννοια του φιλοσοφικού ή ιδεολογικού συστήματος. Έχει την έννοια των τρόπων με τους οποίους κάποιος βιώνει την πίστη του. "Θρησκεία" στην Καινή Διαθήκη σημαίνει: «το σύνολο των ενεργειών πίστεως ενός ανθρώπου», και όχι «την ομάδα» που είναι ή δεν είναι αληθινή, ή που συγκρίνεται δήθεν με άλλες «ομάδες» ανθρώπων. Ας δούμε ένα παράδειγμα από την Αγία Γραφή: «Ει τις δοκεί θρήσκος είναι εν υμίν μη χαλιναγωγών γλώσσαν αυτού, αλλ' απατών καρδίαν αυτού, τούτου μάταιος η θρησκεία. Θρησκεία καθαρά και αμίαντος παρά τω Θεω και πατρί αύτη εστίν, επισκέπτεσθαι ορφανούς και χήρας εν τη θλίψει αυτών, άσπιλον εαυτόν τηρείν από του κόσμου» (Ιάκωβος 1/α: 26, 27).

    Είναι σαφές για κάθε λογικό άνθρωπο, ότι εδώ ο Ιάκωβος μιλάει για ΠΡΟΣΩΠΑ που λατρεύουν και όχι για θρησκεία με την έννοια της ομάδας. Αυτό ξεκαθαρίζεται από το εδάφιο 26, που δείχνει ότι μιλάει για πρόσωπα «εν υμίν», δηλαδή ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ. Μιλάει για «τις» και για «αυτού», και για «τούτου». Βλέπουμε την έννοια Θρησκεία πως έχει διαφορετική σημασία στην σύγχρονη εποχή απο ότι είχε στην αρχαία/Βιβλική.

Παρόμοια είναι και ΟΛΑ τα άλλα εδάφια της Κ.Δ. που χρησιμοποιούν τη λέξη: "θρησκεία". Ας δούμε άλλο ένα:

"κατά την ακριβεστάτην αίρεσιν της ημετέρας θρησκείας έζησα Φαρισαίος" (Πράξεις 26/κς: 5). Εδώ ο απόστολος Παύλος, με τη λέξη: "έζησα", ξεκαθαρίζει ότι μιλάει για τρόπο ζωής, για την λατρεία των Φαρισαίων, και όχι για αυτή καθεαυτή την ομάδα των Φαρισαίων. Ομοίως και το εδάφιο Κολοσσαείς 2/β: 18, μιλάει για "θρησκεία των αγγέλων", και σύμφωνα με το συμφραζόμενο, εννοεί τον τρόπο λατρείας των αγγέλων που ήταν συνηθισμένος εκείνη την εποχή, και όχι κάποια ειδική ομάδα που λάτρευε αγγέλους. Γιατί ο συμφραζόμενο μιλάει για "θρησκευτικές ενέργειες", και όχι για ιδεολογικές ομάδες. Πολύ καθαρά φαίνεται αυτό και στο Κολοσσαείς 2/β: 22, όπου μιλάει για "εθελοθρησκεία". Δηλαδή για "τον τρόπο λατρείας που αρέσει στη θέληση του καθενός, και όχι του Θεού". Επειδή λοιπόν οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί ΘΡΗΣΚΕΥΟΥΝ, χρησιμοποιούμε συχνά την έννοια: "θρησκεία" με την έννοια αυτή, και όχι με την έννοια του "ιδεολογικού συστήματος", με την οποία σήμερα χρησιμοποιούμε συνήθως τη λέξη: "θρησκεία".

Συνέπειες της Αγιογραφικής έννοιας

    Αν λάβουμε υπ' όψιν την Αγιογραφική έννοια της λέξεως "θρησκεία", αντιλαμβανόμαστε κάτι πολύ σημαντικό, το οποίο αδυνατούν να αντιληφθούν διάφορες "θρησκείες" (με την ιδεολογική έννοια του όρου). Αυτές μεταφέρουν τη σημερινή έννοια της λέξης στην εποχή της Κ.Δ., και νομίζουν ότι η Αγία Γραφή μιλάει για "ιδεολογικά συστήματα". Μιλούν για: "αληθινή θρησκεία", και παρουσιάζουν μάλιστα και Αγιογραφικά εδάφια, για να δείξουν τα "χαρακτηριστικά" που δήθεν έχει η αληθινή θρησκεία, για να καταλήξουν, ότι η θρησκεία που έχει αυτά τα χαρακτηριστικά, είναι η αληθινή, άρα με βάση τη βιτρίνα που δείχνουν, εμφανίζονται ως "αληθινή θρησκεία".

   Όπως είδαμε όμως, η Αγία Γραφή, ΔΕΝ ΚΑΝΕΙ ΛΟΓΟ ΓΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ, αλλά ΤΡΟΠΟ ΕΚΦΡΑΣΗΣ της πίστεως ΤΟΥ ΚΑΘΕΝΟΣ πιστού. Όταν για παράδειγμα μιλάει η Αγία Γραφή για "καρπούς του δένδρου", το δένδρο ΔΕΝ είναι η θρησκεία, αλλά ο πιστός. Όταν μιλάει για "θρησκεία καθαρή και αμόλυντη", δεν μιλάει για "ιδεολογικό σύστημα", αλλά για "καθαρό και αμόλυντο τρόπο έκφρασης της λατρείας" ενός ανθρώπου.

   Έχοντας υπ' όψιν αυτά, όχι μόνο κατανοούμε σωστά την Αγία Γραφή, όχι μόνο μπορούμε να αντιμετωπίσουμε σωστά τις κακοδοξίες ενός αιρετικού "θρησκομανούς", αλλά μπορούμε επίσης να κατανοήσουμε την ανωτερότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ως "καθαρής και αμόλυντης θρησκευτικότητας", και όχι ως "ιδεολογικό σύστημα". Γιατί από ιδεολογικά συστήματα, μπούχτισε ο κόσμος. Αυτό που χρειαζόμαστε, είναι η "πρακτική ψυχοθεραπεία".

Γεγοντος Πορφυρίου, καυσοκαλυβίτου

Πώς να συμπεριφερόμαστε στους αλλόθρησκους

- Ο Γέροντας σας [π. Ιουστίνος Ποποβιτς], μου έλεγε, ήτο ζηλωτής, αγωνιστής, φλογερός. Ολα τα έδιδε για τον Χριστό. Ήτο ατρόμητος έναντι όλων και έναντι των Κομμουνιστών. Κάποια από τα παιδιά του και τους θαυμαστές του προσπαθούν να τον μιμηθούν και αντιπαρατίθενται εκεί. Τα λέγουν με πολύ καυστικά λόγια. Αλλ' εγώ θα ήθελα να πω το εξής. Εκείνος ήτο άγιος και μπορούσε να ενεργή έτσι. Οχι όμως οι άλλοι, που έχουν μεν ζήλο, αλλά τα βάζουν με τους αντιθέτους και λένε, "ας μου κόψουν το κεφάλι μου, εγώ θα μείνω εδραίος και αμετακίνητος". Εύκολο είναι να πης  "ας μου κόψουν το κεφάλι", καλό είναι και αυτό, αλλά έτσι δεν θα γίνεται το έργο του Χριστού. Άλλο ήτανε ο π. Ιουστίνος. Εκείνος είχε την Παρρησία, μπορούσε να τα λέγη αυτά, εσείς όμως νομίζω ότι δεν πρέπει να το κάνετε. Σε συμβουλεύω πάτερ Ειρηναίε [Μπούλοβιτς], να πορεύεσαι κάπως διαφορετικά. Για να γίνεται το έργο του Χριστού, για να ωφελούνται και να σώζωνται ακόμη και οι άθεοι, οι κομμουνισταί και άλλοι, να μην τους αντιπαρατίθεσαι. Να μην τα βάζης μαζί τους και να μην τους προκαλής.

Λοιπόν, φαντάζεσθε στην ηλικία μου εκείνη και με την εφορία την νεανική πως άκουγα αυτά τα λόγια! Διότι εμείς είχαμε την απλή, μαυρόασπρη εικόνα της επικρατούσης καταστάσεως. Εχομε διώκτας, διώκτας της Εκκλησίας, και εμείς είμεθα εδώ να υπεραμυνθούμε αυτής, πιστεύαμε. Και τώρα αίφνης ο Γέροντας υπενθύμιζε ότι ο Χριστός θέλει την σωτηρίαν και αυτών των διωκτών και εχθρών όσον και ημών των άλλων.

- Μην τους λέεις πολλά, συνέχισε να με συμβουλεύη. Μην τους εξαγριώνης, μην τους κάνης εχθρούς σου, γιατί έτσι θα σε απομονώσουν και δεν θα μπορής να κάνης πλέον τίποτε.  Θα έρχωνται εκεί πολλοί , θα σου κάνουν διάφορα προβλήματα και θα σου λένε διάφορα πράγματα. Μην τους ανταποδίδης, μην προσπαθής να αμυνθείς και να εξηγής τα της πίστεως μας. Όσον αυτοί θα σου επιτίθενται εσύ να σιωπάς και να προσεύχεσαι. Μυστικά να προσεύχεσαι. Ακόμη και αν κάποιος μπροστά σου πτύση την εικόνα, το πρόσωπο του Χριστού, εσύ να σιωπήσεις. Μην υπερασπίζεσαι τον Χριστό . Δεν έχει ανάγκη ο Χριστός να τον υπερασπισθής εσύ.  Τι λες εσύ γι' αυτά; Θέλει ο Χριστός να σωθούν και οι άθεοι και οι κομμουνισταί ή όχι;

- Βεβαίως, Γέροντα, απαντώ.

-Ε, αυτό θέλει ο Χριστός, να Τον γνωρίσουν και αυτοί που Τον αρνούνται, να σωθούν και αυτοί.

 (...)

Αυτός ο άθεος που έπτυσε στο πρόσωπο του Χριστού , όταν χωρίσετε και πάη στο σπίτι του, μπορεί να σκεφθή και να πη καθ' εαυτόν τα εξής: "Για δες, και τι δεν είπα σ' αυτόν τον παπά, έπτυσα και ό,τι είναι γι' αυτόν πλέον ιερόν και δεν μου είπε ούτε μία λέξη, δεν μου ανταπέδωσε, ενώ μπορούσε". Και δεν αποκλείεται να έλθη να σε βρη και να πη: "Εσένα σε χρειάζομαι για την ψυχή μου". Ετσι ενδέχεται να τον κερδίσης για τον Χριστόν, και αυτό είναι σπουδαιότερο παρά να δείξης κάποιον ηρωϊσμό και κάποια παρρησία. Να εργάζεσαι λοιπόν μυστικά, αθόρυβα, να μην ανακατεύεσαι με την πολιτική. Να κηρύττεις τον Χριστό. Μόνον για εκείνον να μιλάς. Ετσι μόνον θα ωφελής, θα σώζης τους ανθρώπους. Ακόμη και όταν είσαι σε κάποια συντροφιά με Χριστιανούς κι εκεί μιλούν και λένε γνώμες για διάφορα θέματα , εσύ μπορεί να μην συμφωνής και να έχεις άλλη θέση, άλλη γνώμη , που ίσως να είναι και καλύτερη. Μην παίρνεις όμως τον λόγο. Μόνο εάν ερωτηθείς, πες την άποψη σου ταπεινά, χωρίς να την επιβάλης. Ετσι ωφελούνται πιο πολύ οι άνθρωποι. Θα πουν αυτοί εκεί "Μωρέ, δες τι ωραία μας τα είπε! Και να δεν τον ερωτούσαμε, ο ίδιος θα σιωπούσε".

 (...)

- Εκεί, λέει, έχετε και αλλόθρησκους και αλλοδόξους. Σε όλους να φέρεσαι με λεπτότητα, με αγάπη. Κανένα να μην προσβάλλης. Όλους να τους αισθάνεσαι και να τους αποκαλής αδελφούς*, ακόμη και όσους ανήκουν σε άλλες θρησκείες. Όλοι είμεθα παιδια του ιδίου Πατέρα. Να μην κάνεις παρατηρήσεις για την θρησκεία τους σε όσους είναι αλλόθρησκοι.